T2, 12 / 2020 4:28 Chiều | Đức Tin Jesus

GIÁO DỤC TÍNH TỰ CHỦ – TỰ LẬP CHO CON CÁI

Hoàng Mai Khanh

WHĐ (6.9.2020) –
Có một câu chuyện về Mẹ Têrêxa Calcutta: khi được hỏi “chúng ta có thể làm gì để
cổ võ hòa bình trên thế giới?”, Mẹ đã mỉm cười hóm hỉnh trả lời: “Hãy đi về nhà
và yêu thương gia đình của mình”. Để trả lời câu hỏi “gia đình có thể làm gì để
thực thi sứ vụ loan báo Tin Mừng? để Giêsu được lớn lên trên đất nước Việt
Nam?”, có lẽ Mẹ Têrêxa cũng sẽ mỉm cười: “Hãy làm cho Giêsu được lớn lên ngay
trong gia đình của mình”. Trong bài viết này, xin được đề cập đến một khía cạnh
trong giáo dục gia đình mà cha mẹ có thể góp phần làm cho Giêsu được lớn lên
trong gia đình của mình: giáo dục tính tự chủ – tự lập cho con. Cha mẹ hình
thành và phát triển tính tự chủ – tự lập của con là “làm cho Ngài lớn lên” nơi
con cái mình.

Tính tự chủ tự lập
bao gồm các khả năng tự điều khiển, biết mình và tự khẳng định, khả năng làm việc
độc lập, khả năng tự tổ chức, tinh thần trách nhiệm và biết sống hòa hợp với mọi
người. Vậy con đường dẫn đến tự chủ – tự lập là gì? Để đạt được những khả năng
này, chủ thể phải đặt mình vào một thế lưỡng cực trên 3 khía cạnh: giữa cá nhân
hóa và tập thể hóa; giữa độc lập và phụ thuộc; giữa gắn bó và tách rời.

– Khía cạnh thứ nhất “Cá nhân hóa và Tập thể hóa”

Con đường đạt được
tính tự chủ tự lập cũng chính là con đường xây dựng chính “Mình”. Để tìm được
“Mình”, theo nhà xã hội học J-C. Deschamps, mỗi người phải tìm được căn tính của
cá nhân mình nhưng đồng thời cũng phải hiểu và thấm nhuần căn tính của tập thể
xã hội mà mình phụ thuộc. Đỉnh cao của cặp đối lập này là sự kết hợp hài hòa một
cách bình đẳng giữa cái tôi cá nhân và cái tôi xã hội[1]
, hình
thành một nhân cách độc lập, có cái
riêng và cũng nhìn nhận cái chung.

– Khía cạnh thứ hai “Độc lập và Phụ thuộc”

Bản năng của con
người là luôn đi tìm độc lập. Nhưng con người không bao giờ đạt đến độc lập tuyệt
đối, mà luôn bị phụ thuộc vào các yếu tố nội tại và khách quan, đặc biệt con
người luôn bị phụ thuộc trong các mối tương quan xã hội. Tuy nhiên sự phụ thuộc
đó không thể cản trở con người đạt đến tự chủ tự lập. Sự thăng hoa của cặp đối
lập này là tìm độc lập trong các mối quan hệ, nghĩa là tôi nhìn nhận người khác
như một cá nhân, một chủ thể độc lập, ngược lại người khác cũng nhìn nhận tôi
như vậy. Vì thế, con người tự chủ tự lập không phải là người độc lập hoàn toàn
nhưng là người thiết lập được mối quan hệ bình đẳng giữa người với người[2]
.
Trong tương quan bình đẳng này, cha mẹ nhìn nhận con cái là chủ thể độc lập và
con cái có một nhân cách ngang bằng mình. Kết quả của sự thăng hoa này là tôn trọng và trách nhiệm.

– Khía cạnh thứ ba “Gắn bó và Tách rời”

Theo các nhà phân
tâm học, “tách rời” là bước rất cần thiết cho quá trình phát triển và trưởng
thành của trẻ. Tiến trình của “tách rời” bao gồm việc giảm mức độ phụ thuộc
tình cảm và việc xoá bỏ quan niệm bảo trợ tuyệt đối của cha mẹ. Mục đích của bước
này là khuyến khích sự phát triển cá nhân. Nhưng các tâm lý gia cũng lưu ý : cần
giữ một khoảng cách giữa con cái với cha mẹ nhưng không có nghĩa là cắt đứt
hoàn toàn mối dây tình cảm với gia đình, ngược lại phải đẩy mạnh quan hệ tình cảm
tích cực với cha mẹ. Tình yêu thương nâng đỡ của cha mẹ sẽ là tấm lá chắn bảo đảm
an toàn tâm lý cho con trên bước đường phát triển[3]
. Như vậy, tình yêu thương nâng đỡ và thái độ, hành vi
khuyến khích tự chủ – tự lập
của cha mẹ là chất xúc tác tốt cho sự phát triển
tính tự chủ – tự lập nơi con cái.

Tóm lại, tự chủ –
tự lập không phải là sự phát triển cá nhân một cách tự do tuyệt đối ; mà chính
là sự phát triển nhân cách độc lập trong tinh thần hoà nhập xã hội và trong các
quan hệ bình đẳng tôn trọng lẫn nhau.

Quan niệm như
trên thì tự chủ – tự lập là giá trị làm cho con người triển nở toàn diện. Một
trẻ có tính tự chủ – tự lập tốt có khả năng tự chủ bản thân, biết mình và tự khẳng
định, không bị lôi cuốn bởi bạn bè, phim ảnh, học tập và làm việc độc lập, có
khả năng tự tổ chức, tinh thần trách nhiệm và biết sống hòa hợp với gia đình, bạn
bè. Như vậy, khi hình thành và phát triển tính tự chủ-tự lập cho con, cha mẹ và
con cái dễ dàng thực hiện kỷ luật tích cực trong gia đình, dễ dàng giải quyết
các vấn đề mâu thuẫn giữa cha mẹ và con cái. Giáo dục tính tự chủ – tự lập cũng
giúp con tự bảo vệ mình trước những lôi cuốn của phim ảnh xấu, games online,

Cha mẹ làm thế nào để giáo dục, khuyến khích tự
chủ – tự lập nơi con cái?

Để đạt được tự chủ
– tự lập cần một quá trình học tập và giáo dục, quá trình này cần phải được bắt
đầu từ rất sớm. Vai trò của cha mẹ là rất quan trọng, có thể phát triển tính tự
chủ – tự lập nơi con nhưng cũng có thể cản trở quá trình phát triển này.

Một vài gợi ý cho
cha mẹ trong việc giáo dục tính tự chủ – tự lập cho con:

– Giao việc cho
con;

– Cho con sự lựa
chọn (có thể là lựa chọn trong sự giới hạn): con cảm thấy không bị áp đặt; những
ý kiến, chọn lựa của mình được tôn trọng;

– Tôn trọng những
cố gắng của con, không làm thay con những gì con có thể làm được. Không bao giờ
nói con không có khả năng làm việc này, việc kia, hoặc làm “cụt hứng”, mất hứng,
giảm động cơ khi con vừa bắt đầu làm cái gì đó. Cho con biết con có khả năng,
năng lực đối diện với những thách thức lớn và đạt được kết quả tốt, vì “phần lớn
những gì không làm được là do tự mình đã nói mình không làm được”;

– Đừng đặt quá
nhiều câu hỏi;

– Không vội vàng
trả lời câu hỏi, giải đáp thắc mắc của con. Giúp con suy nghĩ, động não, tự
thân vận động để tìm ra câu trả lời;

– Không chỉ khuyến
khích con tự tìm câu trả lời mà còn giúp con biết đặt câu hỏi;

– Giúp con biết
nhận trách nhiệm khi thành công cũng như khi thất bại;

– Lắng nghe và
khuyến khích con trình bày ý kiến, quan điểm của mình;

– Thể hiện tình
yêu thương và cho con thấy: ba mẹ luôn sẵn sàng hỗ trợ khi con gặp khó khăn hay
cần ý kiến đóng góp của cha mẹ.

Những hành vi
trên tưởng chừng như rất đơn giản và dễ thực hiện. Thế nhưng, những ai đã là
cha mẹ thử nhìn lại, đã bao lần bạn không thực hiện được một trong những việc
trên? Vì sợ mất thời gian, vì thiếu sự kiên nhẫn, „ngứa mắt“ vì con làm vụng về,
không hoàn hảo như bạn muốn, vì sợ con đi sai đường, sợ con vấp ngã và nhất là
vì cha mẹ thiếu niềm tin nơi con mình.

Thiên Chúa – Người Cha đã đặt trọn niềm tin nơi con người và ban cho con người tự do. Các cha mẹ
được mời gọi học hỏi nơi Ngài và đáp lại mong muốn tha thiết của con cái: “Cha
mẹ phải tin con chứ!”.
 

Trích Tập san Hiệp Thông / HĐGM VN, Số 67 (Tháng 9 & 10 năm 2011)


[1] Deschamps J-C. et all., Identité sociale, la construction de l’individu dans les relations
entre groupes,
Grenoble, Presse Universitaire de Grenoble, 1999.

[2] Hoffmans-Gosset M.A, Apprendre
l’autonomie – Apprendre la socialisation, Lyon, Chronique Sociale, 2000.

[3] Lamborn & Steinberg, Emotional autonomy redux:
revisiting Ryan and Lynch, Child
Development
, 64, 483-499.